За културната историја на Струга и Струшко се сретнуваат траги уште од неолитот. Кај устата на реката Црни Дрим и во нејзината непосредна околина, во врска со истражувањата што се изведуваа повеќе од една деценија, се открија артефакти што недвосмислено покажуваат дека од неолитот наваму Струга била населба.
Се споменува областа Врбник која се наоѓа на 1200 м оддалеченост од реката Црни Дрим во продолжение на градот Струга.
Населбата ги потврдува најстарите траги и докази за рибарската традиција која сеуште се негува во овој регион. Според археолошките истражувања се утврдува дека оваа ретка праисториска населба егзистирала од првиот милениум пред нашата ера па се до раното метално време.
Сето ова го потврдува богатото културно наследство на ова поднебје и староста на град Струга.

ЦРКВА СВЕТИ ЃОРЃИЈА

Црквата посветена на Великомаченикот Свети Ѓорѓија во Струга е единствена соборна црква во градот. Се наоѓа на западниот, некогаш христијански дел на градот, а сега во неговото централно градско подрачје.
Нејзиниот патронен празник е вториот ден од Ѓурѓовден и таа е најстарото литургиско седиште во градот во кое редовно се одржува црковна богослужба. Црквата импонира со својата големина која доаѓа до израз во нејзината внатрешност, а особено со својата акустичност. Најстаро познато сликарско дело е иконата Свети Ѓорѓија која датира од 1267 год. од истоимената црква. Иконата Св. Ѓорѓија го претставува патронот на угледната Струшка црква во цел раст, насликан фронтално со меч и копје во рацете. На ден 6-7 мај (Ѓурѓовден) се одржува ордија во црквата Св.Ѓорѓија во чест на патронот на црквата како еден од многубројните обичаи во градот.
И останало уште од времиња на 19 јануари-Водици секоја година да се осветуваат водите на реката Црни Дрим со традиционалното фрлање на крстот на кое присуствува целото население и претставува празник за градот.

ЦРКВА СВЕТИ НИКОЛА ДРИМЕНИ

Црквата Свети Никола Дримени се наоѓа на левата страна на реката Црни Дрим. При ѕидањето на црквата се откриени темелите на старата црква, но не се зачувани податоци за нејзината форма. Нејзиниот патронен празник е 19 декември кога редовно се изведува црковна богослужба.

Се претпоставува дека првата црква Св. Никола Дримени била изградена во стара Струга, која ја покажуваат 15 мин одење југозападно од денешната крај Езерото, каде што постоел некаков вид на параклис. Велат дека стариот град се викал Дримени и дека бил голем град со 16 000 куќи и 24 цркви, со плоштад и палати на столбови. Навистина, и денес кога е бистро езерото можат во него да се видат калдрми и ѕидови. Од оваа населба се претпоставува дека дошло и името на црквата Свети Никола Дримени.

ХАЛВЕТИ ТЕЌЕ

Во Струга има Исламски световни и религиозни архитектонски градби, изградени за време на Отоманската Империја во Македонија.
"Хелвети теќе" се наоѓа во близина на центарот на Струга и е изградено на почетокот на 18 век од Хасан Баба. Петте соби кои ја формираат буквата Т содржат: соба за молење во која има "минаре" и балкон, соба за кафе, летна соба и соба за прием... Минарето има осморебраст облик кој ја прикажува Шаховската круна а во исто време ги симболизира осумте врати на рајот.
И токму тоа е место каде припадниците на исламската вероисповед се собираат да ги прослават своите верски празници Шекер Бајрам и Курбан Бајрам.
Друг важен исламски објект е Амамот (традиционална, ориентална, јавна бања) која се наоѓа во близина на центарот на градот.

ЦРКВА СВЕТА БОГОРОДИЦА - МАНАСТИР КАЛИШТА

Во составот на манастирскиот комплекс што настанал во поново време во непосредна близина на селото Калиштa, се наоѓа манастирот Калиштa со манастирската црква посветена на Св. Богородица, манастирските конаци од постар и понов датум како и црква од најново време. Манастирската црква Св. Богородица е мала пештерна црква високо поместена во карпите на западниот брег од Охридското Езеро. Се претпоставува дека пештерната црква е подигната во 15 век и служела како испосничка улога.
На северниот ѕид во црквата значајно место заземаат македонско-словенските просветители Кирил и Методиј.
Во склоп на овој манастирски комплекс на 21 септември се одржува верски обичај – Панаѓур во чест на Мала Богородица.

ПЕШТЕРНА ЦРКВА СВЕТИ СПАС-СЕЛО ВИШНИ

Значајно место во културно историските споменици на Струга и Струшко зазема и пештерната црква Св. Спас во селото Вишни која се карактеризира со огромни димензии и се наоѓа во една живописна долина под селото Горна Белица.
Пештерната црква Св. Спас се смета дека изобилува со богат декоративен систем од 15 век. Последните остатоци од некогаш богатиот декоративен систем со композицијата на Богородица и голем број на стоечки светители ја карактеризираат оваа црква.

ПЕШТЕРНА ЦРКВА СВЕТИ АТАНАСИЈА-СЕЛО КАЛИШТА

Најголемиот ансамбал на средновековното сликарство во Струшко е зачуван во пештернате црква Св. Атанасија во близина на манастирскиот комплекс Калиште. Фреските од оваа пештерна црква недвосмислено упатуваат на нивното датирање од 14 век.

ПЕШТЕРНА ЦРКВА СВЕТИ АРХАНГЕЛ МИХАИЛ - СЕЛО РАДОЖДА

Високо на карпите над селото Радожда, во природна пештера сместена е црквата посветена на Св. Архангел Михаил.
При влезот на пештерската црква веднаш се забележува фреска, сликана кон крајот на 13 век. Тоа е фреска со претстава на сцена од циклусот на Архангел Михаил - "Чудото во Хона". Архангел Михаил е претставен во местото Хона, неговото светилиште како отвора низ карпите цепнатина во која ќе се изгубат матните води на паганите упатени кон исцелителниот извор на светецот. Оваа ретка сцена од Радожда се вбројува меѓу најстарите претстави на "Чудото во Хона" во ѕидното сликарство на целокупната христијанска уметност.
Најновите истражување го потврдуваат фактот дека оваа пештерна црква претставува една од најстарите пештерни цркви досега откриени на бреговите на Охридското Езеро за што зборува и најновото откривање на живопис од 11 век.

ЦРКВА СВЕТА БОГОРОДИЦА ПРЕЧИСТА (КРАЛСКА ЦРКВА) - СЕЛО ВРАНИШТА

Оваа црква, која потекнува од 9-10-ти век е единствена ориентална базилика, трикорабна со еден покрив на две води. Централниот кораб бил осветлен од прозорците на олтарната апсида и на страничните - северен и јужен - ѕидови на базиликата. Мистичноста што се добива во внатрешноста со ваков систем на осветлување, овој тип на базилика го поврзува со исток, за разлика од другите познати базилики во Македонија и пошироко, кај кои централниот кораб е осветлен од прозорците на неговите странични ѕидови. Од надворешната источна страна трите кораби имале апсиди.
Судејќи по материјалот од кој што е соѕидана (бигор за ѕидовите и сводовите, носен од повеќе километри далечина, и тула за арките), посебно формата на корабите заедно со апсидите, како и за преданието дека тука бил крунисан цар Самуил, а сегашното население ја вика “Кралска црква”, најверојатно дека таа потекнува од ова време. Засега тоа е единствениот споменик во Македонија, покрај Св. Софија во Охрид и Св. Ахил во Преспа, што со голема сигурност се поврзува со времето на Самуил.

РАНОХРИСТИЈАНСКИ БАЗИЛИКИ ВО СЕЛАТА ОКТИСИ, РАДОЛИШТА И ДЕЛОГОЖДА

За културната историја во Струга и Струшко од посебно значење се споменатите базилики во Октиси , Радолишта и Делогожда.
Тие не само што се вбројувааат меѓу најзначајните споменици во Струшко, туку украсните подни мозаици претставуваат извонреден доказ за културниот живот на жителите во периодот што му претходи на доаѓањето на Словените во овој дел од Балканот. Едни од нив се значајни заради архитектурата, други заради мозаиците и другата декорација, а трети заради архитектурата и декорацијата истовремено. Не често се наоѓаат базилики со подни мозаици што претставуваат толку ретки композиции како што е Октишката, каде е преставена композиција што веројатно го покажува влезот во рајот, или Радолишката каде меѓу другите познати христијански симболи се наоѓа и јагулата како риба карактеристична за Струга и Струшко.